پایان نامه و کار تحقیقی حقوق بررسی حقوقی جرم انگاری شکنجه
فهـرست مطالب :
مقدمه 1
بخش اول- سیاست جنایی جرم انگاری شکنجه 4
فصل اول
مسیر تاریخی- تفتیش شکنجه 8
مبحث اول- سیر تحول تاریخی- تفتیش شکنجه در ایران 8
گفتار اول- شکنجه در دوران گذشته 8
گفتار دوم- شکنجه در دوران اخیر 10
گفتار سوم- شکنجه در قوانین و مقررات ایران 11
1- قانون اساسی جمهوری اسلامی 11
2- شکنجه در مقررات مقنین، قوانین عادی 11
3- شکنجه در مقررات فرو مقنین، آئین نامهها 13
مبحث دوم- سیر تحول تاریخی- مقنین شکنجه در اروپا و ملل دیگر 13
گفتار اول- عهد قدیم 13
گفتار دوم- دوران قرون وسطی و «تفتیش عقاید» 14
گفتار سوم- عصر امکانات 15
گفتار چهارم- دوران اخیر 16
1- بحران سیاسی و فضای بیاعتمادی و تفاهم 16
2- سازمان ملل متحد 17
1-2- اعلامیه و میثاق حقوق بشر 18
2-2- اعلامیه حمایت از همه افراد در مقابل شکنجه 18
گفتار پنجم- منع شکنجه در قوانین اساسی و قوانین عادی 18
فصل دوم- تعریف و انواع شکنجه 20
مبحث اول- تعریف شکنجه 20
گفتار اول- تعریف ادبی 20
گفتار دوم- تعریف حقوق شکنجه و حقو ایرانی 20
گفتار سوم- تعریف حقوق شکنجه در اسناد سوال اروپا 21
مبحث دوم- انواع شکنجه 22
گفتار اول- شکنجه جسمی 22
1- شکنجه جسمی مستقیم 22
2- شکنجه جسمی غیر مستقیم 23
گفتار دوم- شکنجه روحی 24
1- شکنجه روحی مستقیم 24
2- شکنجه روحی غیر مستقیم 25
بخش دوم- سیاست جنایی کنترل شکنجه 27
فصل اول- عمل توسط با شکنجه و چگونگی مقابله با آن 27
مبحث اول- علل توسل به شکنجه 27
گفتار اول- تبیه و مجازات مستقیم 28
گفتار دوم- نقص نظامهای دادرس 29
1- نظام دادرس اتهامی 30
1-1- سابقه تاریخی 30
2-1- ویژگیهای دادرس اتهامی 30
3-1- وسایل اثباتی 30
4-1- معایب نظام دادرس اتهامی 31
2- نظام دادرس تفتیش 31
1-2- سابقه تاریخی 31
2-2- ویژگیهای دادرس تفتیش 32
3-2- وسایل اثباتی و دادرسی تفتیش 32
4-2- ارزیابی نظام تفتیش 32
3- نظام دادرس مختلط 33
1-3- سابقه تاریخی 33
2-3- ویژگیهای دادرس مختلط 33
3-3- ارزیابی نظام دادرس- مختلط 33
4- نظام دادرس ایران 34
گفتار سوم- اخذ اقرار 35
1- تعریف اقرار 35
2- اهمیت اقرار 35
3- منع اعمال شکنجه برای تحصیل اقرار 36
1-3- سابقه تاریخی 36
2-3- اثر اقرار ناشی از شکنجه 36
مبحث دوم- مسئولیت هیأت اجتماع در پاسخ با شکنجه 38
1- پیشگیری از شکنجه 39
2- آموزش مامورین مجری قانون 40
3- توصیف مجرمانه شکنجه 41
فصل دوم- نهادهای رسمی مقابله با شکنجه 43
مبحث اول- ساختار حقوق نهادهای رسمی 44
گفتار اول- نهاد داخل؛ نظام قضائی ایران 44
1- نهادهای وابسته با قوه قضائیه 44
1-1- سازمان بازرسی کناکتور 46
2-1- کمیسیون حقوق بشر اسلامی 46
گفتار دوم- نهاد منطقهای؛ شورای اروپا 47
1- کمیسیون اروپایی حقوق بشر 49
1-1- ترکیب اعضای کمیسیون 49
2-1- وظایف و صلاحیتها 49
3-1- نحوه رسیدگی 49
2- دادگاه اروپایی حقوق بشر 50
3- دیوان جدید اروپایی حقوق بشر 52
1-3- دلایل تأسیس دیوان جدید 52
2-3- ترکیب اعضای دیوان 53
3-3- ترتیب رسیدگی 53
4-3- شرایط پذیرفتن دادخواست 54
4- کمیته منع شکنجه (3.p.t) 55
1-4- ساختار (3.p.t) 55
2-4- صلاحیت (3.p.t) 56
3-4- وظایف دول عضو در جدال کمیته 56
4-4- امتیازات و مصونیتهای اعضای کمیته 57
گفتار سوم- نهاد جهانی؛ سازمان ملل متحد 58
1- نهادهای متکی به منشور ملل متحد 58
1-1- مجمع عمومی 59
2-1- شورای امنیت 59
3-1- دیوان بین المللی دادگستری 59
4-1- شورای اقتصادی و اجتماعی 60
1-4-1- کمیسیون حقوق بشر 60
2- نهادهای مبتنی بر معاهدات 62
1-2- کمیته ضد شکنجه 62
1-2-2- ترتیب اعضاء 62
2-2-2- آئین رسیدگی 63
3-2-2- وظایف کمیته 63
آمار گزارش راجع با شکنجه در کشورهای مختلف از آوریل 1998 تا مارس 1999 65
مبحث دوم- رویه قضایی نهادهای رسمی 66
گفتار اول- رویه قضایی ایران 66
1- دادنامه صادره از شعبه 24 دیوان عالی کشور 66
گفتار دوم- نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد 68
1- کمیته تعلق بشر 68
1-1- شکایتهای دولت جامانیکا 68
2-1- شکایت علیه دولت زامبیا 69
گفتار سوم- نهادهای وابسته به شورای اروپا 70
1- دیوان اروپایی حقوق بشر 70
2- بررسی شکایت علیه دولت ترکیه (اکبر 1997) 71
گفتار چهـارم- مطالعه تطبیق بین سه نهـاد جـزایی ایران- اسناد صادره از سـازمـان ملل
متحد و شورای اروپا 72
1- نقاط اشتراک 72
1-1- اصل منع توسل با شکنجه مجازات مرتکب آن 72
2-1- بیاعتباری دادههای حاصل از شکنجه 73
3-1- استفاده از طرق ممکنه در جهت پیشگیری و مبارزه با شکنجه 73
4-1- آموزش مامورین مجری قانونی و نظارت بر رفتار آنها 73
5-1- تعریف شکنجه و ارکان و عناصر آنها 74
6-1- خسارت زدائی از شکنجه دیده 74
2- موارد اختلاف 75
1-2- اختلاف در تعریف شکنجه 75
2-2- اختلاف درساز و کار رسمی و حدود صلاحیت آن 75
نتیجهگیری کلی 80
مقدمه
«ولقد کّرمنا بنی آدم و حَملنهم فیالبّر و البحر و رَزقنهم مِن الطیّبت و فضّلنهم علی کثیرٍ ممّن خلفنا تفضیلاً»
سپاس و ستایش بیکران بخشایشگر گیتی را سزاست که به ما موهبت نعمت زندگی و شایستگی خلاقت در زمین ارزانی داشت و مهر همزیستی و مهربانی با دیگران را بر لوح دل و جانمان حک نمود.
حقوق بشر، دانشنوپائی است که درمسیر تحول و تکامل فراز و فرود زیادی داشته است. اعتبار این رشته، طرح و بررسی امتیازات گوناگون انسانی و تدارک ساز و کار صیانت از آن است.
انسان موضوع حقوق بشر بعنوان گوهر خلقت و اشرف کاینات، مصائب فراوانی را تحمل کرده تا جایگاه واقعی خود را بیابد و حقوق خود را معرفی کند.
با نگاهی به تاریخ زندگانی بشر صحنههای تلخ تجاوز به حقوق و کرامت وی به روشنی دیده میشود. که آسیب شدیدی به حیثیت ذاتی و « کرامت انسانی» وارد ساخته است. دررشته حقوق که رسالت تعریف و پرداختن به امتیازات قانونی و مشروع شهروندان و آثار قانونی تعرض به آنرا بر عهده دارد، انتخاب عنوان شکنجه بعنوان « جنایتی ضد بشری» و تشریح ابعاد حقوقی آن اهمیت فراوانی دارد.
امروزه توجه به مضامین حقوق بشری از سوی نهادها و مراجع رسمی با اقبال گسترده جهانیان روبرو شده است، زیرا احساسات عمومی در نیم قرن اخیر صحنههای بسیار تلخی را مشاهده و تحمل نموده که در آن حقوق ذاتی و ارزشهای انسانی را به مسلخ رفته است.
بررسی سیر زندگانی شکنجه و جرمانگاری آن و واکنش مناسب علیه این پدیده خدمت کوچکی است به قربانیان این پدیده و همینطور اعطای انگیزه به آنان که با شجاعت گام به عرصه مبارزه علیه این جنایت گذاشتهاند.
تردیدی نیست که افکار عمومی تشنه مباحثی است که در وضع فعلی جامعه جهانی عواید ثمر بخشی در خصوص حقوق و آزادیهای مشروع بشری داشته باشد. جامعه جهانی هنوز هم از تعرض به حیثیت و حقوق ذاتی افراد در نقاط مختلف دنیا رنج میبرد. اهمیت این امر زمانی روشنتر میشود که میبینیم در تعریف شکنجه و رفتار مبین آن اجماع نظری وجود ندارد و تاکنون برداشت مشابهی از آن از سوی قانونگذاری و حقوقدانان بدست نیامده است.
پژوهش در این خصوص و ارائه پاسخهای مناسب آن در زدایش این پدیده سوء اجتماعی حائز اهمیت است.
بعلاوه میدانیم که سالهاست مجامع حقوق بشری دولت جمهوری اسلامی ایران را « به حق یا ناحق» به نقض حقوق بشر و از جمله بکارگیری شکنجه در مراحل مختلف فرآیند دادرسی کیفری متهم میسازند.
ایران به عنوان یکی از کشورهای بنیانگذار سازمان ملل متحد و ایفا کننده نقش در تدوین منشور بینالمللی حقوق بشر و نیز بعنوان کشوری با سابقه کهن فرهنگی و شناسنامه مدنیت، تعامل منطقی در مناسبات حقوقی با نهاد مزبور وشورای اروپا داشته است. تحقیق حاضر میتواند روزنهای به این تعامل ایجاد کند.
در بحث شکنجه نخستین پرسش در مورد تعریف آن است. تعریف یک پدیده تصویر و نمایه چارچوب و ساختار منطقی آن است. وانگهی، در قالب پرسمان این بحث، این سؤالات مطرح میشود که چه رفتاری حکم شکنجه را داشته و آثار و نتایج قانونی آنرا متقبل میشود؟ رویکرد محافل مختلف سیاسی و حقوقی در این زمینه چه میباشد؟ آیا شکنجه، فرایند نوعی دادرسی ناعادلانه و غیر منطقی است؟ یا اینکه قلمرو وسیعتری داشته و در قالبی بزرگتر از سختافزار اعمال دادرسی بروز مییابد؟
به عبارت دیگر آیا شکنجه معلول نظام قضایی است یا اینکه مراکز خارج از این نظام نیز میتواند بستر مناسبی برای زایش این جرم باشد؟در تعامل با پدیدههای سوء رفتاری چون شکنجه مناسبترین پاسخ چیست؟ شکنجهگر و فرد تحت شکنجه از چه نوع شخصیتی برخوردار است، بعد از شکنجه این شخصیت در چه جهتی متحول میشود و چه محدودیتی در این خصوص وارد میشود؟ آیا مجازاتهای قانونی در قوانین حکومتهای ملی هر چند خشن و غیر انسانی مشمول تعریف حقوقی شکنجه است؟
و همینطور دولتها در زمینه پیشگیری و مقابله با شکنجه و اعاده حیثیت متضرر از آن چه وظایفی دارند؟ وجوه اشتراک و افتراق در زمینههای مطرح شده بین دیدگاه قانونگذار ایران، سازمان ملل متحد و شورای اروپا چیست؟ و سرانجام جنبش جهانی مبارزه با شکنجه را چه نهادهایی هدایت میکنند؟
شکنجه بعنوان مصداق بارز تجاوز به حقوق بشر، موضوع مستقیم و غیر مستقیم اسناد متعددی است که از سوی سازمان ملل متحد و شورای اروپا تنظیم و تصویب شد. به تاسی از این دو نهاد، قوانین کیفری غالب کشورها نیز معطوف به این جنایت ضد بشری گردیده و بر جرم انگاری و مجازات مرتکب آن تصریح نموده است. بالطبع تأمل در آرای اندیشمندان حقوقی که راهنمای منشیان قوانین ملی و تنظیم کنندگان اسناد بینالمللی بوده در تحلیل حقوقی شکنجه، اجتناب ناپذیر است.
لذا بررسی دکترین حقوقی وارد در موضوع شکنجه، دیگر نرمافزار تحقیق حاضر است. بعلاوه نگاه « تطبیقی» به شکنجه در حقوق ایران، حقوق سازمان ملل و حقوق اروپا در روش بررسی و تحقیق حاضر رعایت شده است.
منابــع
1- آخوندی- دکتر محمود آئین دادرس کیفری- جلد 1و2و3- انتشارات وزارت فرهنگی و ارشاد اسلامی- سال 1369
2- آخوندی- دکتر محمود آئین دادرس کیفری- جلد چهارم- اندیشهها- انتشارات اشراق- چاپ اول- 1379
3- آرمین- فریدون- امیر کبیر و ایران- انتشارات خوارزمی- چاپ هشتم- سال 1378
4- آشوری- دکتر محمد آئین دادرس کیفری- جلد اول و دوم- انتشارات سمت- تهران 1375-1379
5- آشوری- دکتر محمد- عدالت کیفری- نشر کتابخانه گنج دانش- چاپ اول- 1376
6- اردبیل- دکتر محمد علی- حقوق جزای عمومی- جلد نخست- نشر میزان- چاپ اول- 1379
7- بکاریا- سزار- رسانه جرائم و مجازات سا- ترجمه دکتر محمد علی اردبیلی- انتشارات دانشگاه شهید بهشتی- چاپ دوم- 1374
8- پاد- دکتر ابراهیم- حقوق کیفری اختصاص- سال 1352- جلد اول
9- جعفر لنگرودی- دکتر محمد جعفر- مسبوط در ترمینولوژی- جلد 3- گنج دانش- چاپ اول، 1378
10- صانعی- دکتر پرویز- حقوق جزای عمومی- جلد اول- انتشارات گنج دانش- چاپ چهارم، 1371
11- مهرپور- دکتر حسین- حقوق بشر در اسناد بین المللی و موضع جمهوری اسلامی ایران- انتشارات اطلاعات، 1374
12- موسوی- سید عباس- شکنجه در سیاست بنای ایران، سازان متحد و شورای اروپا- انتشارات خط سوم، 1382
2- مقالهها
13- اردبیلی- دکتر محمد علی- شکنجه- مجله تحقیقات حقوق- انتشارات دانشگاه- شهید بهشتی- ش9- سال 1379
14- قاری سید فاطمی- دکتر سید محمد- دادگاه جدید اروپایی حقوق بشر مجله حقوق- ش 25
15- نوربها- دکتر رضا- شکنجه درکتوانسیون 1984- مجله کانون و کاوش 148-149