فهرست مطالب
فصل اول: کلیات پژوهش
1-1- پیش گفتار 2
1-2- تعریف موضوع 3-2
1-3- ضرورت و سابقة پژوهش 4-3
1-4- هدفهای پژوهش 4
1-5- پرسشهای اصلی پژوهش 4
1-6- فرضیه ها 5-4
1-7- روش انجام پژوهش 5
1-8- چارچوب نظری 5
1-8-1- نظریة حاکمیت و مرجع گزینی 9-6
1-8-1-1- نظریة ایکس تیره 10
1-8-1-1-1- برخی از مزایای نحو ایکس تیره 10
1-8-1-1-2- قواعد نظریة ایکس تیره 12-10
1-8-2- گروه تصریفی 19-10
1-9- تعریف اصطلاحات 19
1-9-1- وند 20
1-9-2- وند افزایی 20
1-9-3- ستاک فعلی 20
1-9-4- زبان فارسی معیار 20
1-9-4-1- زبان فارسی نوشتاری معیار 20
1-9-4-2- زبان فارسی گفتاری معیار 21
1-10- ساختار پژوهش 22-21
فصل دوم: پیشینة پژوهش
2-1- پیش گفتار 24
2-2- تاریخ مباحث ساختواژی در غرب 25-24
2-2-1- ساختواژه در مکتب ساختگرایی 26-25
2-2-2-ساختواژه در مکتب زایشی 27-26
2-2-2-1- ساختواژه در نظریة حاکمیت و مرجع گزینی 28-27
2-3- مطالعات زبانشناسان غیر ایرانی در زمینة ساختواژه 28
2-3-1- چامسکی (1970) 29-28
2-3-2-هله (1973) 30-29
2-3-3-لیبر (1980) 31-30
2-3-4-ویلیامز (1981) 31
2-3-5-کیپارسکی (1982) 31
2-3-6-سلکرک (1982) 34-32
2-3-7-بائر (1983) 35-34
2-3-8-متیوس (1991) 36-35
2-3-9-کریستال (1992) 36
2-3-10-کاتامبا (1993) 37-36
2-3-11-کریستال (1997) 37
2-4- مطالعات ایرانیان در زمینة ساختواژه
37
2-4-1- پژوهشهای سنتی 37
2-4-1-1- ابن سینا (قرن چهارم) 38-37
2-4-1-2- شمس قیس رازی (قرن هفتم) 38
2-4-1-3- میرزاحبیب اصفهانی (اوایل قرن چهاردهم) 38
2-4-1-4- پنج استاد (1363) 38
2-4-1-5- خانلری (1363) 39
2-4-1-6- انوری و گیوی (1363) 39
2-4-1-7- خلیلی (1371) 39
2-4-1-8- نوبهار (1372) 40-39
2-4-1-9- میرزایی (1372) 40
2-4-1-10- مقربی (1372) 40
2-4-1-11- شریعت (1375) 41-40
2-4-2- پژوهشهای نوین 41
2-4-2-1- پیرشفیعی (1361) 41
2-4-2-2- فری (1370) 42
2-4-2-3- صادقی (72-1370) 42
2-4-2-4- کشانی (1371) 43-42
2-4-2-5- سامعی (1375) 44-43
2-4-2-6- اسحاقی (1375) 44
2-4-2-7- طباطبایی (1376) 45-44
2-4-2-8- هاجری (1377) 45
45
2-4-2-9- مدرس خیابانی (1378)
2-4-2-10- کمالی نفر (1378) 46-45
2-4-2-11- قطره (1379) 46
2-4-2-12- کلباسی (1380) 47-46
2-4-2-13- شریف (1381) 47
2-4-2-14- طباطبایی (1382) 47
2-5- معایب دستورهای سنتی 48
2-6- اشتقاق در زبان عربي 48
2-7- اشتقاق در زبان فارسی از دیدگاه سنتی 50-48
فصل سوم: فهرست افعال ساده و مشتقات
3-1- پیش گفتار 52
3-2- واژه 52
3-2-1-واژه از نظر آوایی 53
3-2-2-واژه از نظر ساختواژی 53
3-2-3- واژه از نظر معنایی 53
3-3- انواع واژه از نظر ساخت درونی 53
3-3-1- واژة بسیط 53
3-3-2-واژة غیربسیط 54
3-3-2-1-واژة مرکب 54
3-3-2-2- واژة مشتق 54
3-3-2-3- واژة مشتق – مرکب / مرکب – مشتق 54
3-4- تکواژ
55
3-5- گونة تکواژ 55
3-6- تکواژ گونه 55
3-7- انواع تکواژ در زبان فارسی 56
3-7-1- انواع تکواژ از لحاظ توزیع 56
3-7-1-1-تکواژ آزاد 57
3-7-1-2- تکواژ وابسته 57
3-7-2-انواع تکواژ آزاد و وابسته از لحاظ معنایی 57
3-7-2-1-تکواژ آزاد واژگانی (قاموسی) 57
3-7-2-2-تکواژ آزاد دستوری (نقشی) 57
3-7-2-3- تکواژ وابستة واژگانی 58
3-7-2-4-تکواژ وابستة دستوری 58
3-7-3-انواع تکواژهای وابستة دستوری از لحاظ نقش 58
3-7-3-1- وندهای تصریفی 59-58
3-7-3-2-وندهای اشتقاقی 59
3-7-3-3- واژه بستها 60-59
3-7-3-3-1- واژه بستهای زبان فارسی 61-60
3-7-4- انواع وندها از لحاظ جایگاه 61
3-7-4-1- پیشوند 61
3-7-4-2-پسوند 61
3-7-4-3-میانوند 62-61
3-7-4-4-پیراوند 62
3-7-5- انواع وند از لحاظ میزان زایایی
62
3-7-5-1- وندهای مرده 62
3-7-5-2- وندهای سترون 62
3-7-5-3-وندهای زایا 62
3-8- وندافزایی 63
3-8-1- وندافزایی تصریفی 63
3-8-2- وندافزایی اشتقاقی 64
3-9- انواع فعل در زبان فارسی از لحاظ ساختمان 64
3-9-1- افعال بسیط 65
3-9-2- افعال غیربسیط 65
3-9-2-1- افعال مرکب 65
3-9-3-2- افعال پیشوندی 65
3-10- وند به چه افزوده می شود 65
3-10-1- ریشه 65
3-10-2- ستاک 66
3-10-3- پایه 66
3-11- تفاوت ریشه و پایه 66
3-12- مبنای اشتقاق و تصریف 67-66
3-13- ریشة فعل 67
3-14- نکاتی دربارة فهرست افعال ساده 68
– فهرست افعال ساده
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
4-1- پیش گفتار 125
4-2- وندافزایی در زبان فارسی معیار 126-125
4-2-1- وندافزایی آشکار 128
4-2-1-1- پیشوندافزایی 128
4-2-1-2- پسوند افزایی 128
4-2-2-وندافزایی غیر آشکار 129-128
4-3-وندافزایی تصریفی و اشتقاقی در زبان فارسی معیار 129
بخش اول: وندافزایی تصریفی
4-4- وندافزایی تصریفی در زبان فارسی معیار 131
4-4-1- وندافزایی غیرآشکار تصریفی 132-131
4-4-2-وندافزایی آشکار تصریفی 132
4-4-2-1-پیشوند افزایی تصریفی 132
4-4-2-2-پسوند افزایی تصریفی 133
4-5- وندهای تصریفی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند 133
4-5-1-پیشوندهای تصریفی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی
می پیوندند 133
4-5-1-1- /na-/ پیشوند تصریفی منفی ساز 134
4-5-1-2- /be-/ پیشوند تصریفی وجه ساز 135
4-5-1-3- /mi-/ پیشوند تصریفی وجه ساز 136
4-5-1-3-1- استفاده از افعال کمکی برای بیان وجه 137
4-5-1-4- /mi-/ پیشوند تصریفی نمود ساز 138-137
4-5-2- پسوندهای تصریفی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی
می پیوندند 138
4-5-2-1- /-e/ پسوند تصریفی نمود ساز 139
4-5-2-2-/-ân/ پسوند تصریفی سببی ساز 142-140
4-5-2-3-/-id/ پسوند تصریفی گذشته ساز 143-142
4-5-2-4-پسوندهای تصریفی مطابقت 145-143
4-6- پسوندهای تصریفی زبان فارسی که به پایه های غیرفعلی می پیوندند 146-145
4-6-1- /-ân , -hâ/ پسوندهای تصریفی جمع ساز 146
4-6-2-/-tar/ پسوند تصریفی صفت تفضیلی 146
4-6-3-/-om/ پسوند تصریفی اعداد 146
4-7- ستاکهای حال بدون صورت تصریفی 148-146
4-8- جدول وندهای تصریفی ستاکهای سادة فعلی 148
4-9- تلفیق انواع وندافزایی تصریفی و ستاکهای سادة فعلی 149-148
4-10- ویژگیها و تغییرات حاصل از وندافزایی تصریفی 149
4-10-1- ویژگیهای آوایی وندافزایی تصریفی 150
4-10-1-1-تکواژ گونگی 150
4-10-1-2-توزیع تکمیلی 150
4-10-1-3-همگونی 151
4-10-1-4-درج همخوان 151
4-10-1-5- حذف 152
4-10-1-5-1-حذف آخرین همخوان پسوند مطابقت 152
4-10-1-5-2-حذف بخشی از ستاک فعلی 152
4-10-1-5-3-حذف همخوان میانجی 152
4-10-1-5-4-حذف واکة و همخوان ستاك 153
4-10-1-6- تغییر همخوان 153
4-10-1-6-1- تغییر همخوان پسوند تصریفی مطابقت 153
4-10-1-6-2- تغییر همخوان ستاک 153
4-10-1-7- تغییر جایگاه تکیة ستاک 153
4-10-2-ویژگیهای معنایی وندافزایی تصریفی 154
4-10-2-1- معنی قاعده مند و پیش بینی پذیر 154
4-10-2-2-نشانداری معنایی 155-154
4-10-3-ویژگیهای ساختواژی وندافزایی تصریفی 155
4-10-3-1- زایایی 155
4-10-3-2-نبودن خلاء اتفاقی 156
4-10-3-3-قاعده مندی 157
4-10-3-4-عدم قابلیت جایگزینی 157
4-10-3-5-وند آرایی 158-157
4-10-3-6- وندافزایی چندگانه 158
4-10-3-7- همنشینی و جانشینی وندها 159-158
4-10-3-8- افزایش تعداد مدخلهای واژگانی 159
4-10-4- ویژگیهای نحوی وندافزایی تصریفی 160
4-10-4-1-وند به عنوان هستة نحوی و تراوش ویژگی آن 162-160
4-10-4-2-ساخت موضوعی 165-
162
177
4-13-3-1- تبدل فعل مضارع به اسم
4-10-4-3- هستة گروه فعلی 166-165
4-10-4-4-عنصر تصریفی INFL 168-166
4-10-4-4-1-اتصال وندهای زمان و مطابقت 168
4-10-4-4-2-اتصال پیشوند منفی ساز 170-169
4-10-4-5- وندهای تصریفی وجه ساز، نمود ساز و سببی ساز 170
4-10-4-6- جایگاه افعال کمکی 171
4-11- محدودیتهای وندافزایی تصریفی 171
4-11-1- محدودیتهای آوایی 171
4-11-2- محدودیتهای معنایی 172
4-11-3- محدودیتهای ساختواژی 172
4-11-3-1- ممانعت 172
4-11-3-2- نوع ستاک فعلی 173-172
4-11-4- محدودیتهای نحوی 173
بخش دوم: وندافزایی اشتقاقی
4-12- وندافزایی اشتقاقی در زبان فارسی معیار 175
4-13- وندافزایی غیر آشکار اشتقاقی 175
4-13-1- تبدیل ستاک فعلی به اسم 176
4-13-1-1- تبدیل ستاک حال به اسم 176
4-13-1-2-تبدیل ستاک گذشته به اسم 176
4-13-2- تبدیل اسم به ریشة فعلی 176
4-13-3-تبدیل فعل تصریف شده به پایة غیرفعلی 177
4-13-3-2- تبدیل فعل ماضی به اسم 178
4-13-3-3- تبدیل فعل امر به مقولة غیر فعلی 178
4-13-3-4-تبدیل فعل نهی به مقولة غیر فعلی 178
4-13-4-تبدیل صفت به اسم 179-178
4-14- اهمیت وندافزایی غیر آشکار اشتقاقی 180-179
4-15- پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند 180
4-15-1- پیشوند اشتقاقی نفی /na-, nâ-/ 181-180
4-15-2- پیشوندهای فعلی 183-181
– تفاوت فعلهای مرکب و پیشوندی 183
تفاوت قیدها و پیشوندهای فعلی 183
4-15-2-1- باز – /bâz-/ 184
4-15-2-2- سر – /sar-/ 184
4-15-2-3- پیش – /piš-/ 184
4-15-2-4- بر – /bar-/ 185
4-15-2-5- در – /dar-/ 185
4-15-2-6- وا- /vâ-/ 185
4-15-2-7- پس – /pas-/ 185
4-15-2-8- فرا- /farâ-/ 186
4-15-2-9- فرو- /foru-/ 186
4-15-2-10- ور – /var-/ 186
186
4-16- فهرست مشتقات حاصل از پیوند پیشوندهای فعلی با ستاکهای فعلی 188-
4-17- جدول بسامدی پیشوندهای فعلی 188
4-18- پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی معیار که به ستاکهای فعلی می پیوندند 189
4-18-1- پسوندهای اشتقاقی ستاک حال 189
4-18-1-1- -َنده /-ande/ 190-189
4-18-1-1-1- ستاکهیا حال بدون پسوند /-ande/ 191-190
4-18-1-2- -ِش /-eš/ 191
4-18-1-3- تکواژ صفر / / 191
4-18-1-4- -ه، ـه /-e/ 192-191
4-18-1-5- -ان /-ân/ 192
4-18-1-6- -ا /-â/ 192
4-18-1-7- -َک /-ak/ 192
4-18-1-8- مان /-mân/ 192
4-18-1-9- -َند /-and/ 193
4-18-1-10- ناک /-nâk/ 193
4-18-1-11- گار/-gâr/ 193
4-18-1-12- – و /-u/ 193
4-18-1-13- – انه /-âne/ 193
4-18-1-14- اک /-âk/ 193
4-18-1-15- – ون /-un/ 194
4-18-1-16- – ال /-âl/ 194
4-18-1-17- گاه /-gâh/
194
203
4-26-1- ویژگیهای آوایی وندافزایی اشتقاقی
4-18-1-18-چه /-če/ 194
4-18-1-19—ار /-âr/ 194
4-18-2- پسوندهای اشتقاقی ستاک گذشته 194
4-18-2-1- -َن /-an/ 195-194
4-18-2-2- -ه، ـه /-e/ 195
4-18-2-2-1- ستاکهای گذشته بدون پسوند اشتقاقی /-e/ 196-195
4-18-2-3-تکواژ صفر / /- 196
4-18-2-4- -ار /-âr/ 196
4-18-2-5-گار /-gâr/ 196
4-18-2-6-مان /-mân/ 197
4-19- ستاکهای حال بدون مشتق 197
4-20- نکته ای دربارة پسوندهای /-i, -gar, -gâh, -kâr/ 198-197
4-21- جدول بسامدی پسوندهای ستاک حال 199-198
4-22-جدول بسامدی پسوندهای ستاک گذشته 200-199
4-23- تعداد وندهای اشتقاقی زبان فارسی که معیار که به ستاکهای سادة فعلی
می پیوندند 200
4-24- تعداد مشتقات وندهای اشتقاقی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند 201
4-25- تلفیق انواع وندافزایی اشتقاقی و ستاکهای سادة فعلی 202
4-26- ویژگیها و تغییرات حاصل از وندافزایی اشتقاقی 202
4-26-1-1-درج واکه 204
4-26-1-2-حذف واکه 204
4-26-1-3-تغییر جایگاه تکیه 205
4-26-1-4-هم آوایی 206-205
4-26-2-ویژگیهای معنایی وندافزایی اشتقاقی 206
4-26-2-1-تغییر معنا 206
4-26-2-2-هستة معنایی 207-206
4-26-2-3-بی قاعدگی و پیش بینی ناپذیر بودن معنا 207
4-26-2-4-چندمعنایی 207
4-26-2-5- نشانداری معنایی 208-207
4-26-3- ویژگیهای ساختواژی وندافزایی اشتقاقی 208
4-26-3-1- زایایی 208
4-26-3-1-1- زایایی فرایند 209-208
4-26-3-1-2- زایایی وند 209
4-26-3-1-3- زایايی بر حسب نوع پایه 210-209
4-26-3-2- واژگانی شدگی 210
4-26-3-3-شفافیت و تیرگی 211-210
4-26-3-4-ممانعت 212-211
4-26-3-5-خلاء اتفاقی 212
4-26-3-6-بی قاعدگی 213
213
4-26-3-7-انحصار 214-
227
4-27-1-4–محدودیتهای نحوی
4-26-3-8-قابلیت جایگزینی 214
4-26-3-9-وندافزایی چندگانه 216-215
4-26-3-10-جانشینی وندها 216
4-26-3-11-وندآرایی 217-216
4-26-4- ویژگیهای نحوی وندافزایی اشتقاقی 218
4-26-4-1-تعبیر مقولة پایه 218
4-26-4-2-وند به عنوان هستة نحوی و تراوش ویژگی آن 221-218
4-26-4-3- جایگاه وند اشتقاقی 222
4-26-4-4- چارچوب زیر مقوله ای وند 223-222
4-26-4-5- ساخت موضوعی 223
4-27- محدودیتهای وندافزایی اشتقاقی 224
4-27-1- محدودیتهای دستوری 224
4-27-1-1-محدودیتهای آوایی 225-224
4-27-1-2- محدودیتهای معنایی 225
4-27-1-2-1-ابهام معنایی 225
4-27-1-2-2-نشانداری معنایی 225
4-27-1-3- محدودیتهای ساختواژی 225
4-27-1-3-1-ممانعت 226
4-27-1-3-2-عدم تناسب گونه ای وند و ستاک فعلی 226
4-27-1-3-3-تعداد وندهای اشتقاقی 227-226
4-27-1-3-4-زایا نبودن وند 227
4-27-1-4–محدودیتهای نحوی
227
4-27-1-4-1-واژه بست 227
4-27-1-4-2-پسوند تصریفی مطابقت 228
4-27-2- محدودیتهای غیر دستوری 228
4-27-2-1- محدودیتهای زیباشناختی 228
فصل پنجم: یافته ها و پیامدها
5-1- پیش گفتار 230
5-2- یافته های پژوهش 230
5-2-1- زبان فارسی معیار از چه وندها و ستاکهای سادة فعلی در وند افزایی استفاده می کند؟ 232-230
5-2-2-ویژگیهای انواع مختلف وندافزایی چیست؟ 232
5-2-3- تغییرات حاصل از انواع وندافزایی چیست؟ 232
5-2-4-وندافزایی تابع چه محدودیتهایی است؟ 232
5-2-5-چه تفاوتهایی در نتیجة وندافزایی در گونه های مختلف زبان فارسی معیار دیده می شود؟ 234-233
5-3- پیامدهای نظری و کاربردی پژوهش 234
5-3-1-وندهای تصریفی 235
5-3-2- وندهای اشتقاقی 236-235
5-3-3- ستاکها 237-236
5-3-4- فرایندها 238-237
5-4- پیشنهادهايی برای پژوهشهای بیشتر 238
– واژه نامه
واژه نامة فارسی – انگلیسی 248-240
واژه نامهٴ انگلیسی – فارسی 257-249
– کتابنامه
– کتابنامة فارسی 263-259
– کتابنامة انگلیسی 265-264
چکیدة انگلیسی 267-265
– پیوست
پیوست 1: افعال سادة پربسامد
پیوست 2: ریشه های فعلی با دو ستاک گذشته
پیوست 3: صورتهای سببی
پیوست 4: ستاکهای گونة گفتاری
پیوست 5: اسامی خاص مشتق
فهرست نمودارها
1-1: طرح کلی نظریة حاکمیت و مرجع گزینی 9
1-2: الگوی سازه ای گروهها 11
1-3: جملة دارای فعل کمکی 14
1-4: جملة بدون فعل کمکی 14
1-5: جایگاه عناصر تصریفی فعل 16
1-6: جایگاه متمم ساز (1) 17
1-7: جایگاه متمم ساز (2) 18
1-8: نمودار جملة سادة انگلیسی طبق نظریة حاکمیت و مرجع گزینی 19
2-1: سطوح زبانی 25
2-2: تراوش ویژگی وند در زبان انگلیسی 30
3-1: انواع واژه در زبان فارسی 53
3-2: انواع تکواژ در زبان فارسی 56
3-3: انواع فعل در زبان فارسی 64
3-4: ریشة فعلی و عنصر تصریفی زمان 67
4-1: وندافزایی در زبان فارسی معیار 127
4-2: تراوش در زبان انگلیسی 161
4-3: تراوش در زبان فارسی 162
4-4: ساخت موضوعی واژه 164
4-5: گروه فعلی 165
4-6: ساختار درونی جملة سادة متعدی در زبان انگلیسی طبق آراء پولاک
167
4-7: اتصال پسوندهای زمان و مطابقت 169
4-8: اتصال وندهای مطابقت، زمان و منفی ساز 170
4-9: تراوش ویژگی پسوند اشتقاقی 220
4-10:تراوش ویژگی پیشوند اشتقاقی 220
4-11:تراوش ویژگی وند در پسوند افزایی چندگانة اشتقاقی 221
4-12: تراوش ویژگی وند در واژة حامل پیشوند و پسوند اشتقاقی 221
4-13: جایگاه وند و خواهر آن 222
فهرست جدولها
4-1: صرف فعل کمکی “بود” در وجه اخباری و التزامی 137
4-2: عنصر تصریفی مطابقت در زبان فارسی نوشتاری معیار 144
4-3: عنصر تصریفی مطابقت در زبان فارسی گفتاری معیار 145
4-4: وندهای تصریفی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند 148
4-5: تلفیق انواع وند افزایی تصریفی و ستاکهای سادة فعلی در زبان فارسی معیار 149
4-6: نشانداری معنایی در وندافزایی تصریفی 155
4-7: بسامد پیشوندهای فعلی 189
4-8: بسامد پسوندهای اشتقاقی ستاک حال 199
4-9: بسامد پسوندهای اشتقاقی ستاک گذشته 200
4-10: تعداد وندهای اشتقاقی ستاکهای سادة فعلی 201
4-11: تعداد مشتقات وندهای اشتقاقی فعلی 201
4-12: تلفیق انواع وندافزایی اشتقاقی و ستاکهای سادة فعلی در زبان فارسی معیار 202
5-1: درصد کاربرد وندافزایی اشتقاقی و تصریفی در گونه های زبان فارسی معیار 234