پيشگفتار
وقتي كه تاريخ را ورق مي زنيم با دوران هايي برخورد مي كنيم كه نقاط عطفي در تاريخ زندگاني بشر محسوب ميشوند و به عنوان منشا تحولات عظيم فرهنگي قرار مي گيرند. پيدايش مطبوعات در زمره اين دوران ها ميباشد.
انديشه مندان علوم ارتباطات، تاريخ تمدن بشري را از تاريخ روزنامه نگاري و ارتباطات اجتماعي جدا نمي دانند. تاريخ تمدن از ديدگاه پروفسور مولانا، همانا تاريخ مسير افكار و عقايد بشر است و تاريخ روزنامه نگاري نيز انتشار و نفوذ آگاهي هاي فكري به شمار ميرود، چرا كه از طريق وسايل ارتباط جمعي بوده كه بشر متمدن توانسته است انديشه هاي برآمده از تفسير و تعبير خود را از محيط پيراموني به اعضاي مختلف جامعه انساني منتقل كند و جامعه بشري را به پيشرفت هاي فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي، سياسي برساند. اين امر را مي توان به راحتي با مطالعه تاريخ بشري دريافت و مشاهده كرد كه چگونه رشد مطبوعات در افزايش آگاهي مردم از مسايل پيراموني خويش تاثير گذار بوده و تحولات شگرفي را رقم زده است.
با اين حال بايد اذعان نمود كه تحولات اجتماعي و اقتصادي قرن هجدهم و نوزدهم در تكامل و پيشرفت مطبوعات بسيار اثر گذار بوده است. رويدادهاي اين قرون به شكلي اجتناب ناپذير، بستر رشد مطبوعات را فراهم آورده است. انقلاب كبير فرانسه مطبوعات را در مبارزه عليه استبداد و كسب آزادي به صورت يك سلاح مهم سياسي درآورد و اين امر موجب گشت تا در رژيم هاي دموكراسي آزادي گرا، به مطبوعات در كنار اركان سه گانه مقننه قضائيه و مجريه، عنوان ركن چهارم دموكراسي داده شود. رواج مطبوعات مسلكي در اواخر قرن هجدهم و اوايل قرن نوزدهم، نشانه نقش ويژه آنها در مبارزات سياسي اين دوره است.
در اين برهه از زمان، به سبب توسعه مدارس و دادن حق راي در انتخابات به مردم، مطبوعات فعاليت وسيع تري پيدا كردند. و از جانب ديگر توسعه صنعتي كشورهاي غربي باعث افزايش جمعيت شهرها و دگرگوني وضع اجتماعي گرديد. عواملي همچون افزايش فعاليت هاي صنعتي، مهاجرت توده اي روستائيان به شهرها موجب گشت تا پيوند اجتماعي افراد در اين جوامع بزرگ بر خلاف پيوند لفظي مستقيم در جوامع كوچك و فشرده به صورت پيوند و ارتباطات ثانويه درآيد. پيوندي كه براي انجام آن، ظهور پديده اي را به نام مطبوعات و وسايل ارتباط جمعي مي طلبيد كه البته اين طرز زندگي و اين نوع روحيه با نتايج اجتماعي زيد و رو كننده خود، در سرنوشت مطبوعات نيز تاثير قاطع گذاشت. در واقع مطبوعات به عامل اصلي ارتباط اجتماعي تبديل گرديد. در چنين جوامع گسترده اي، مطبوعات وظيفه يافتند كه به عنوان مهمترين وسيله ارتباطي به زبان همه مردم تبديل شوند، افراد پراكنده را آگاه سازند و بين آنها پيوند ايجاد كنند و در مجموع همان نقش را كه بيان شفاهي در روابط مستقيم انساني بازي ميكند، بر عهده بگيرند.
با گذشت زمان و با مشاهده نقش مطبوعات در زمينه هاي مختلف اجتماعي، ديگر جوامع نيز به اين پديده ظهور روي آوردند. در اين ميان بي شك ايران زمين نيز نمي توانست نسبت به اين امر بي اعتنا بماند. يادآوري اين مطلب لازم است كه هر يك از كشورها در زماني اقدام به استفاده از مطبوعات نمودند كه به ظرفيت و آمادگي براي پذيرش اين تكنولوژي ارتباطي رسيدند. كشور ايران نيز به مثابه بخشي از جامعه جهاني كه نمي توانست از پذيرش اين فن آوري بي نصيب بماند در برهه اي از زمان شروع به بهره برداري از مطبوعات نمود و نقش آن را در بسياري از وقايع و حوادث تاريخي همچون نهضت مشروطه مشاهده كرد. اين مجموعه به آن است تا نحوه ورود ايران به قافله تمدن، شيوه بهره گيري از مطبوعات و نيز سير تحول مطبوعات را در دوره هاي مختلف تاريخي به اجمال بازگو و بررسي نمايد.
فهرست مطالب :
پيشگفتار
فصل اول: زمينه هاي ظهور مطبوعات
فصل دوم: پيدايش روزنامه
الف-ظهور روزنامه در جهان
ب-ظهور روزنامه در ايران
1)روزنامه نگاري در ايران باستان
2)ظهور اولين روزنامه نوين در ايران
3)ظهور روزنامه هاي ديگر
4)گسترش مطبوعات دولتي
5)انتشار روزنامه هاي فارسي در خارج
6)نقش مطبوعات در لغو انحصار توتون و تنباكو
7)تاريخ ايجاد مطبوعات در شهرهاي ايران
8)ظهور روزنامه هاي تخصصي
9)ظهور اولين روزنامه يوميه و اولين مجله
فصل سوم: مطبوعات در دوران مشروطيت
الف- مطبوعات و دوره اول انقلاب مشروطه
ب-مطبوعات دوره اول انقلاب
ج-مطبوعات و دوره دوم انقلاب مشروطه
د-وضع مطبوعات در دوره استبداد صغير
ذ-اولين قانون مطبوعات
س-تاسيس وزارت مطبوعات
ش-تاريخ سانسور در مطبوعات فارسي
هـ-مطبوعات و روزنامه نگاري زنان
و-انقلاب مشروطه و روزنامه نگاري فكاهي
ي-وضعيت مطبوعات در اواخر دوران قاجار
فصل چهارم- مطبوعات دوران پهلوي
الف- دوره پهلوي اول
1)مطبوعات پس از كودتاي 1299
2)مطبوعات دوره رضا شاه
3)سانسور در دوره رضاشاه
4)قانون مطبوعات در دوره رضا شاه
ب-دوره پهلوي دوم
1)وضعيت مطبوعات در اين دوره
2)قانون مطبوعات در دوره محمد رضا شاه
3)اقدامات كنترلي بر مطبوعات
4)اوضاع مطبوعات بعد از كودتاي 28 مرداد 1332
5)ويژگي مطبوعات از كودتاي 28 مرداد 1332 تا 1357
6)تحولات نو ظهور ارتباطات در اين دوره
7)نشريات نيمه دوم دوره محمد رضا شاه
فصل پنجم: تحولات مطبوعات پس از انقلاب اسلامي
الف- مطبوعات دوره پيروزي انقلاب اسلامي
1)چهارمين قانون مطبوعات ايران
2)ويژگي هاي مطبوعات در اين دوره (1359-1357)
ب-مطبوعات دوره جنگ ايران و عراق (1367-1359)
-پنجمين قانون مطبوعات ايران
ج-مطبوعات دوره بازسازي اقتصادي (1376-1368)
د-مطبوعات در دوره پس از خرداد ماه 1376
1)قانون فعلي مطبوعات
2)ويژگي هاي مطبوعات در اين دوره (1379-1376)
3)وضعيت فعلي نشريات
منابع