بررسي رابطه بين نگرش ديني و تفكر انتقادي در بين دانشجويان به همراه پرسشنامه

چكيده :
هويت يكي از مفاهيم عميق و كليدي در علوم اجتماعي و روانشناسي است. انساني كه در ابعاد مختلف زندگي فردي و اجتماعي، به تعريف مشخصي از خود رسيده باشد، به طوري كه هدف و غايت تلاشهايش را بداند هويت خود را به درستي شكل داده است. در ايجاد چنين مفهومي عوامل مختلفي مي‌تواند موثر باشد كه در مجوع اين عوامل منجر به تشكيل نظام باورها در فرد مي‌شود. يكي از مهمترين اين عوامل دين است. دين با پرداختن به پرسش‌هاي اصلي از جمله هدف از آفرينش، ماهيت انسان، فلسفه زندگي و … زمينه و راه كار مناسبي براي شكل گيري آن مجموعه از باورها ارائه مي‌دهد، به طوري كه مي‌تواند در هويت يابي فرد موثر باشد. انسان هر اندازه كه در پذيرش باور خاصي از توانايي استدلال خود بيشتر كمك گيرد و بدون چون و چرا مطلبي را نپذيرد، از تفكر رشد يافته‌تري برخوردار خواهد بود تفكر انتقادي، نوعي از تفكر است كه مي‌تواند خود را مورد ارزيابي قرار دهد و بدون پيش داوري به بررسي دلايل و احتمالات مختلف يك موضوع بپردازد. از اين جهت، مي‌توان آن را يكي از عوامل موثر در پذيرش باورهاي ديني و شكل‌گيري هويت دانست. در اين پژوهش كه با روش كيفي انجام شده است، با توجه به اهميتي كه دين در شكل گيري كل هويت فرد دارد و نيز تاثير رشد تفكر و شناخت انسان در اين فرايند، به بررسي وضعيت هويت ديني نوجوانان و چگونگي بهره گيري آن‌ها از مهارت تفكر انتقادي مي‌پردازيم. به اين منظور با هشت دانشجوي دختر و پسر از دو رشته فيزيك و جامعه شناسي كه در دانشگاه شهيد بهشتي، مشغول به تحصيل هستند، مصاحبه عميق نيمه ساختار يافته انجام شد. نتايج تحليل كيفي محتواي مصاحبه‌ها نشان مي‌دهد كه وضعيت هويت ديني افراد و ميزان بهره مندي آنها از مهارت تفكر انتقادي، هر كدام قابل تقسيم به سطه سطح است: هويت ديني شكل يافته، در حال شكل‌گيري و شكل نايافته، تفكر انتقادي قوي، متوسط، ضعيف، كساني كه از مهارت تفكر انتقادي، به خوبي استفاده كرده يا مي‌كنند از هويت ديني شكل يافته‌تري برخوردارند و يا اين كه مراحل جستجو براي دستيابي به هويت ديني شكل يافته را طي مي‌كنند، همچنين در اين تحليل‌ها، عوامل ديگري كه بر شكل‌گيري هويت ديني و افراد و چگونگي رشد تفكر انتقادي در آن‌ها موثر بوده است، شناسايي شد كه از آن جمله مي‌توان، زمينه مذهبي خانواده، عملكرد افراد به ظاهر دين‌دار در سطح جامعه، تاثير روابط دوستانه، تاثير محيط مدرسه و معلم  و داشتن تعامل فكري با اساتيد دانشگاه را نمام برد.

كليد واژه معادل لاتين
Student college/ Religion/ Identity/ thought critical / sociology/ physics/ Emulation/ self assessment

مقدمه
نگرش : 1) ارزیابی ذهنی از امری و طرز تفکر نسبت به آن 2) نگاه ، نظر 3) ملاحظه ، رعایت 4) دقت، توجه .
دین : آیین ، کیش ، مذهب ، اعتقاد ، ایمان ، راه ، روش ، پاداش ، فرمانبرداری ، خضوع ، پیروی ، اطاعت ، تسلیم و جزا .
نگرش دینی : نگرش دینی ، مجموعه ای از اعتقادات ، احساسات و اعمال فردی یا جمعی است که حول مفهوم حقیقت غائی را می توان بر حسب تفاوت ادیان با یکدیگر ، واحد یا متکثر ، مشخص یا نا مشخص ، الوهی یا غیر الوهی و نظیر آن تلقی کرد ،  به هر نوع ایمانی که هر کس  نوعی گرایش برای باور داشتن به آن احساس کند حتی اگر قابل اثبات یا تکذیب نباشد حقانیت و اعتبار می بخشد ، بعد اعتقادی یا باورهای دینی عبارتند از باورهایی که انتظار می رود پیروان آن  دین بدانها اعتقاد داشته باشند .
نگرش دینی مثبت : اولاًدینداری همراه است با مجموعه ای از نگرش ها ، اعتقادات  و محوری ترین اعتقادات در این زمینه اعتقاد به وجود خداوند ، نقش خداوند در هستی و وحدانیت خداوند است. دوم این که هر دینی با مناسکی ( فردی – اجتماعی ) همراه است و در مورد اسلام انجام فریضه نماز یکی از محورهای مهم در دینداری است .
نگرش دینی منفی : بی علاقگی و حس بی تفاوتی نسبت به مسائل فکری و سستی معتقدات مذهبی و عصیان و بی بند و باری در مورد مسئولیت ها و مقررات اخلاقی و مذهبی ، گرچه این  بی علاقگی و سستی از محدودۀ دین و مسائل مذهبی گذشته و مظاهر ناگوار آن در همۀ شئوون و آداب و مسائل ریز و درشت و سهل و خطیر زندگی فردی و اجتماعی نیز کاملاً به چشم می خورد ولی آنچه که در این میان در درجۀ اول اهمیت قرار گرفته و به عنوان کانون اصلی می تواند مورد بحث و بررسی قرار گیرد موضوع ضعف ایمان و فقدان حس مسئولیت در مورد معتقدات و مقررات مذهبی می باشد .
تفکر : فعالیتی است ذهنی ، شکلی است از پردازش اطلاعات شناختی ، بهره گیری از ادراکات، مفاهیم ، نمادها وتصاویر ذهنی .
فهرست مطالب :
چكيده
فصل اول : كليات    1
مقدمه    2
بیان مسأله :    3
اهداف پژوهش :    3
هدف کلی :    3
هدف جزئی    3
فرضیات تحقیق :    4
متغیرهای پژوهش :    4
تعاریف نظری متغیرها :    4
نگرش دینی :    4
نگرش دینی مثبت :    5
نگرش دینی منفی :    5
تفکر انتقادی :    6
تعاریف عملی متغیرها :    6
فصل دوم : ادبيات و پيشينه تحقيق    7
تعریف و تشریح مفاهیم اصلی    8
نگرش چیست ؟    8
دین چیست ؟    9
فطری بودن دین :    12
تعریف دین از دیدگاه قرآن :    13
مراتب دین :    15
فلسفۀ دین چیست ؟    15
دين از ديدگاه مطهري    16
دين از ديدگاه كانت    20
تفكر انتقادي    25
تفكر انتقادي    26
ويژگي‌هاي تفكر انتقادي    29
ويژگي‌هاي متفكران منتقد    31
ويژگي‌هاي تفكر انتقادي    31
صفات متفكران انتقادي    33
ويژگي‌هاي ياددهي و يادگيري در آموزش تفكر انتقادي    34
مهارتهاي ويژه در تفكر انتقادي    37
تفكر انتقادي، مهارتهاي حل مسايل    37
ابعاد شناختي و عاطفي تفكر انتقادي    44
رابطه بين تفكر انتقادي و تفكر منطقي، حل مسئله ، تصميم گيري و تفكر خلاق    47
تفكر انتقادي و تفكر منطقي    47
تفكر انتقادي و حل مسئله    48
مراحل تفكر انتقادي    48
روحيه انتقادي داشتن يعني:    49
پيشينه پژوهشي تحقيق    50
نقدوبررسی پیشینه و دیدگاهها    53
نگرش دینی منفی    53
سوابق تحقيق    56
تحقيقات خارجي    59
سابقه تحقيق    61
پیشینۀ دین در تاریخ  :    62
پيشينه مربوط به تفكر انتقادي    63
فصل سوم : روش شناسي تحقيق    66
روش تحقيق و روش گردآوري اطلاعات :    67
جامعه آماري:    67
نمونه آماري (حجم نمونه) و روش نمونه‌گيري:    67
تعيين حجم نمونه :    67
ابزارهاي گردآوري اطلاعات :    67
مقياس سنجش نگرش مذهبي دانشجويان    68
آزمون نگرش ديني    68
روايي و پايايي    68
شواهد اعتبار :    68
الف) اعتبار محتوايي    69
ب) اعتبار (روايي) صوري    69
فصل چهارم : يافته هاي تحقيق    70
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:    71
فصل پنجم : خلاصه تحقيق    87
نتيجه گيري    87
محدوديتهاي تحقيق    87
پيشنهاد به محقق آينده    88
ضميمه و پيوست    89
پرسشنامه 1    90
منابع و مأخذ :    98