بررسی رابطه بین نگرش دینی و تفکر انتقادی در بین دانشجویان به همراه پرسشنامه

چکیده :
هویت یکی از مفاهیم عمیق و کلیدی در علوم اجتماعی و روانشناسی است. انسانی که در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی، به تعریف مشخصی از خود رسیده باشد، به طوری که هدف و غایت تلاشهایش را بداند هویت خود را به درستی شکل داده است. در ایجاد چنین مفهومی عوامل مختلفی می‌تواند موثر باشد که در مجوع این عوامل منجر به تشکیل نظام باورها در فرد می‌شود. یکی از مهمترین این عوامل دین است. دین با پرداختن به پرسش‌های اصلی از جمله هدف از آفرینش، ماهیت انسان، فلسفه زندگی و … زمینه و راه کار مناسبی برای شکل گیری آن مجموعه از باورها ارائه می‌دهد، به طوری که می‌تواند در هویت یابی فرد موثر باشد. انسان هر اندازه که در پذیرش باور خاصی از توانایی استدلال خود بیشتر کمک گیرد و بدون چون و چرا مطلبی را نپذیرد، از تفکر رشد یافته‌تری برخوردار خواهد بود تفکر انتقادی، نوعی از تفکر است که می‌تواند خود را مورد ارزیابی قرار دهد و بدون پیش داوری به بررسی دلایل و احتمالات مختلف یک موضوع بپردازد. از این جهت، می‌توان آن را یکی از عوامل موثر در پذیرش باورهای دینی و شکل‌گیری هویت دانست. در این پژوهش که با روش کیفی انجام شده است، با توجه به اهمیتی که دین در شکل گیری کل هویت فرد دارد و نیز تاثیر رشد تفکر و شناخت انسان در این فرایند، به بررسی وضعیت هویت دینی نوجوانان و چگونگی بهره گیری آن‌ها از مهارت تفکر انتقادی می‌پردازیم. به این منظور با هشت دانشجوی دختر و پسر از دو رشته فیزیک و جامعه شناسی که در دانشگاه شهید بهشتی، مشغول به تحصیل هستند، مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته انجام شد. نتایج تحلیل کیفی محتوای مصاحبه‌ها نشان می‌دهد که وضعیت هویت دینی افراد و میزان بهره مندی آنها از مهارت تفکر انتقادی، هر کدام قابل تقسیم به سطه سطح است: هویت دینی شکل یافته، در حال شکل‌گیری و شکل نایافته، تفکر انتقادی قوی، متوسط، ضعیف، کسانی که از مهارت تفکر انتقادی، به خوبی استفاده کرده یا می‌کنند از هویت دینی شکل یافته‌تری برخوردارند و یا این که مراحل جستجو برای دستیابی به هویت دینی شکل یافته را طی می‌کنند، همچنین در این تحلیل‌ها، عوامل دیگری که بر شکل‌گیری هویت دینی و افراد و چگونگی رشد تفکر انتقادی در آن‌ها موثر بوده است، شناسایی شد که از آن جمله می‌توان، زمینه مذهبی خانواده، عملکرد افراد به ظاهر دین‌دار در سطح جامعه، تاثیر روابط دوستانه، تاثیر محیط مدرسه و معلم  و داشتن تعامل فکری با اساتید دانشگاه را نمام برد.

کلید واژه معادل لاتین
Student college/ Religion/ Identity/ thought critical / sociology/ physics/ Emulation/ self assessment

مقدمه
نگرش : 1) ارزیابی ذهنی از امری و طرز تفکر نسبت به آن 2) نگاه ، نظر 3) ملاحظه ، رعایت 4) دقت، توجه .
دین : آیین ، کیش ، مذهب ، اعتقاد ، ایمان ، راه ، روش ، پاداش ، فرمانبرداری ، خضوع ، پیروی ، اطاعت ، تسلیم و جزا .
نگرش دینی : نگرش دینی ، مجموعه ای از اعتقادات ، احساسات و اعمال فردی یا جمعی است که حول مفهوم حقیقت غائی را می توان بر حسب تفاوت ادیان با یکدیگر ، واحد یا متکثر ، مشخص یا نا مشخص ، الوهی یا غیر الوهی و نظیر آن تلقی کرد ،  به هر نوع ایمانی که هر کس  نوعی گرایش برای باور داشتن به آن احساس کند حتی اگر قابل اثبات یا تکذیب نباشد حقانیت و اعتبار می بخشد ، بعد اعتقادی یا باورهای دینی عبارتند از باورهایی که انتظار می رود پیروان آن  دین بدانها اعتقاد داشته باشند .
نگرش دینی مثبت : اولاًدینداری همراه است با مجموعه ای از نگرش ها ، اعتقادات  و محوری ترین اعتقادات در این زمینه اعتقاد به وجود خداوند ، نقش خداوند در هستی و وحدانیت خداوند است. دوم این که هر دینی با مناسکی ( فردی – اجتماعی ) همراه است و در مورد اسلام انجام فریضه نماز یکی از محورهای مهم در دینداری است .
نگرش دینی منفی : بی علاقگی و حس بی تفاوتی نسبت به مسائل فکری و سستی معتقدات مذهبی و عصیان و بی بند و باری در مورد مسئولیت ها و مقررات اخلاقی و مذهبی ، گرچه این  بی علاقگی و سستی از محدودۀ دین و مسائل مذهبی گذشته و مظاهر ناگوار آن در همۀ شئوون و آداب و مسائل ریز و درشت و سهل و خطیر زندگی فردی و اجتماعی نیز کاملاً به چشم می خورد ولی آنچه که در این میان در درجۀ اول اهمیت قرار گرفته و به عنوان کانون اصلی می تواند مورد بحث و بررسی قرار گیرد موضوع ضعف ایمان و فقدان حس مسئولیت در مورد معتقدات و مقررات مذهبی می باشد .
تفکر : فعالیتی است ذهنی ، شکلی است از پردازش اطلاعات شناختی ، بهره گیری از ادراکات، مفاهیم ، نمادها وتصاویر ذهنی .
فهرست مطالب :
چکیده
فصل اول : کلیات    1
مقدمه    2
بیان مسأله :    3
اهداف پژوهش :    3
هدف کلی :    3
هدف جزئی    3
فرضیات تحقیق :    4
متغیرهای پژوهش :    4
تعاریف نظری متغیرها :    4
نگرش دینی :    4
نگرش دینی مثبت :    5
نگرش دینی منفی :    5
تفکر انتقادی :    6
تعاریف عملی متغیرها :    6
فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق    7
تعریف و تشریح مفاهیم اصلی    8
نگرش چیست ؟    8
دین چیست ؟    9
فطری بودن دین :    12
تعریف دین از دیدگاه قرآن :    13
مراتب دین :    15
فلسفۀ دین چیست ؟    15
دین از دیدگاه مطهری    16
دین از دیدگاه کانت    20
تفکر انتقادی    25
تفکر انتقادی    26
ویژگی‌های تفکر انتقادی    29
ویژگی‌های متفکران منتقد    31
ویژگی‌های تفکر انتقادی    31
صفات متفکران انتقادی    33
ویژگی‌های یاددهی و یادگیری در آموزش تفکر انتقادی    34
مهارتهای ویژه در تفکر انتقادی    37
تفکر انتقادی، مهارتهای حل مسایل    37
ابعاد شناختی و عاطفی تفکر انتقادی    44
رابطه بین تفکر انتقادی و تفکر منطقی، حل مسئله ، تصمیم گیری و تفکر خلاق    47
تفکر انتقادی و تفکر منطقی    47
تفکر انتقادی و حل مسئله    48
مراحل تفکر انتقادی    48
روحیه انتقادی داشتن یعنی:    49
پیشینه پژوهشی تحقیق    50
نقدوبررسی پیشینه و دیدگاهها    53
نگرش دینی منفی    53
سوابق تحقیق    56
تحقیقات خارجی    59
سابقه تحقیق    61
پیشینۀ دین در تاریخ  :    62
پیشینه مربوط به تفکر انتقادی    63
فصل سوم : روش شناسی تحقیق    66
روش تحقیق و روش گردآوری اطلاعات :    67
جامعه آماری:    67
نمونه آماری (حجم نمونه) و روش نمونه‌گیری:    67
تعیین حجم نمونه :    67
ابزارهای گردآوری اطلاعات :    67
مقیاس سنجش نگرش مذهبی دانشجویان    68
آزمون نگرش دینی    68
روایی و پایایی    68
شواهد اعتبار :    68
الف) اعتبار محتوایی    69
ب) اعتبار (روایی) صوری    69
فصل چهارم : یافته های تحقیق    70
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:    71
فصل پنجم : خلاصه تحقیق    87
نتیجه گیری    87
محدودیتهای تحقیق    87
پیشنهاد به محقق آینده    88
ضمیمه و پیوست    89
پرسشنامه 1    90
منابع و مأخذ :    98