مقدمه
اگر چه در گذشته فرض براین بود که قاضی مصون از خطا و لغزش است و حکم صادره توسط وی عین حق و عدالت می-باشد. ولی امروزه، این اندیشه و با ارتقاء سطح دانش و آگاهی بشر و به موازات آن ، با توسعه علم قضا و قضاوت ، اعتبار و صلابت پیشین خود را از دست داده است. و این تفکر ظهور پیدا کرده است که اگر چه لازم است قاضی مشرف به تمام امور باشد با این حال وی یک انسان است و به حکم انسان بودنش همواره در معرض لغزش و خطا قرار دارد. لذا جایز نیست فرد بی گناه ، به گناه ناکرده ای گرفتار آید. و مجازات شود و از این رو ضروری بود ، ترتیبی مقرر گردد و مکانیزمی در جهت اصلاح بی¬مبالاتی ، قصور و یا اعمال نظر قاضی ایجاد گردد. تا بدین وسیله دستگاه عدالت کیفری ، از مسیر اجرای عدالت منحرف نگشته و بی¬جهت حقوق و آزادی های افراد را به مخاطره نیافکند بدین ترتیب بود که ، زمینه و بستر برای اینکه هر دعوایی بتواند دو بار مورد قضاوت قرار گیرد ، فراهم گشت . به گونه ای که امروز ، تجدید نظر احکام کیفری به عنوان یکی از طرق اعتراض به احکام در نظام های حقوقی دنیا و سیستم قضایی اکثر کشورها به رسمیت شناخته شده است . و به عنوان یکی از عناصر تشکیل دهنده دادرسی عادلانه و از اصول ارزشمند دادگستری سالم و حقوق بشری محسوب می¬گردد.
از لحاظ لغوی ، تجدید نظر یعنی در امری یا نوشته¬ای -دوباره نظر¬کردن ، و یا نوشته¬ای را مورد بررسی مجدد قرار دادن می¬باشد . و در علم حقوق منظور از تجدید نظر، دوباره قضاوت کردن امری است که بدواً مورد قضاوت قرار گرفته است. و به عبارت دیگر نوعی ممیزی و بازبینی اعمال دادگاه بدوی می¬باشد. تأسیس مزبور که یکی از طرق معمول و عادی اعتراض به احکام کیفری محسوب می گردد. در حقوق ایران، همواره و از زمان تصویب قانون اصول محاکمات جزایی به رسمیت شناخته شده بود. و اما پس از انقلاب و با ظهور و شیوع این اندیشه که تجدید نظر احکام برخلاف موازین شرعی می باشد. ممنوع اعلام گردید. و بدین ترتیب در طول سالهای 1361 تا سال 1367 هیچ حکمی قابل تجدید نظر نبود. و احکام صادره از دادگاه بدوی قطعی تلقی می گردیدند. اما به رغم آن¬همه اصرار بر قطعیت آراء که به نوعی افراطی بودند دیری نپایید که آن افراط به تفریط منتهی گشت. چرا که از سال 1367 تا کنون مقنن از دیدگاه پیشین خود کاملاً منصرف گردیده و با وضع مقرراتی در این خصوص ، نه تنها حق تجدید نظر خواهی اصحاب دعوی را مورد پذیرش قرار داده است بلکه قطعیت احکام کیفری را حتی پس از مرحله تجدید نظر مخدوش ساخت.
بنابراین در این تحقیق بر آنیم تا ضمن تبیین و تشریح رویکرد افتراقی قانونگذار ایرانی در زمینه تجدید نظر احکام کیفری ، قواعد و مقررات آن را در پرتو قوانین موضوعه مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم. در همین راستا ، با عنایت به این که یکی از شیوه های سازنده و کارآمد جهت اصلاح و تکمیل قوانین و ساختار نظام قضایی هر کشوری مطالعه تطبیقی نظام های حقوقی سایر کشورها و بهره گیری از دستاوردها و نتایج تحقیقات آنها می باشد لذا در این پایان نامه سعی گردیده است. تا سیستم تجدید نظر حقوق انگلیس مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد تا بدین وسیله ، خلأها و ایرادات موجود در سیستم تجدید نظر حقوق ایران مورد شناسایی قرار گرفته و با بهره گیری از دستاوردهای مفید و علمی ، در راستای رفع آنها اقدام نمود.
فهرست مطالب :
مقدمه 1
الف) طرح بحث 1
ب) اهمیت موضوع و علت انتخاب آن 2
ج) سؤالات پایان نامه 3
د)فرضیات پایان نامه 3
ه)روش تحقیق 4
و)پلان کلی 4
بخش نخست 6
تجدید نظر در احکام کیفری: 6
سیر تحول، مفهوم، مبانی و آثار 6
فصل اول: فرایند تکوین و تطور تجدیدنظر احکام کیفری 7
مقدمه: 7
مبحث اول: سیر تکوین و تطور تجدیدنظر احکام کیفری در حقوق ایران 8
گفتار اول: تجدیدنظر احکام کیفری قبل از انقلاب اسلامی ایران 8
بند اول: قوانین موقتی اصول محاکمات جزایی 9
بند دوم: قانون تسریع دادرسی و اصلاح قسمتی از قوانین دادگستری 11
بند سوم: قانون اصلاح پارهای از قوانین دادگستری 12
گفتار دوم: تجدیدنظر احکام کیفری پس از انقلاب اسلامی ایران 13
بند اول: الغاء نظام تجدیدنظر احکام کیفری 13
الف: آییننامه دادسراها و دادگاههای انقلاب 13
ب: لایحه قانونی تشکیل دادگاههای عمومی 14
ج : قانون اصلاح موادی از قانون آیین دادرسی کیفری 14
بند دوم: احیاء نظام تجدیدنظر احکام کیفری 20
الف : قانون تعیین موارد تجدیدنظر احکام و نحوه رسیدگی آنها، مصوب 1376 20
ب ـ قانون تشکیل دادگاههای کیفری یک و دو و شعب دیوان عالی کشور، مصوب 31/3/1368 21
ج ـ قانون تجدیدنظر آراء دادگاهها 22
بند سوم: وضعیت کنونی تجدیدنظر احکام کیفری 23
الف: قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب مصوب 15/4/1373 24
ب: قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری 25
ج: قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب 25
مبحث دوم: در حقوق انگلستان 27
گفتار اول: فرایند تحول و تطور تجدیدنظر احکام صادره از دادگاه جزا 27
گفتار دوم: بررسی فرایند تحول و تطور تجدیدنظر احکام صادره از دادگاه صلح (مجستریت) 30
فصل دوم : مفهوم و مبانی تجدیدنظر 32
مقدمه: 32
مبحث اول: تعریف و ماهیت تجدید نظر 33
گفتار اول: تعریف تجدیدنظر 33
بنداول: تعریف لغوی 33
بنددوم: تعریف اصطلاحی 33
گفتار دوم: ماهیت تجدیدنظر 34
بند اول: طرق اعتراض به احکام کیفری 34
بند دوم: انواع تجدیدنظر 36
الف: تجدیدنظر عام 36
ب: تجدیدنظرخاص 37
مبحث دوم: مبانی تجدیدنظر 39
گفتار اول: مبانی نظری تجدیدنظر 40
بند اول: دلایل موافقین تجدیدنظر 40
الف: جایزالخطا بودن قاضی: 40
ب: تضمین حقوق اصحاب دعوی 42
بند دوم ادله مخالفین: 43
الف: فقدان مبنای صحیح فلسفی و عقلی 43
ب: مردود بودن حکومت یک دادگاه بردادگاه دیگر 44
ج: کاستن از ارزش و اعتبار دادگاه بدوی 45
گفتار دوم: مبانی عملی تجدیدنظر 46
بنداول: دلایل موافقین تجدیدنظر 46
الف: تجدیدنظر موجبی برای جلب اعتمادعمومی 46
ب: اثر پیشگیرانه تجدیدنظر 46
ج: تجدیدنظر موجبی برای وحدت رویه قضایی و هماهنگی بیشتر میان دادگاهها 47
د: پیشبینی سیستم تجدیدنظر در نظامهای متمدن دنیا 47
بند دوم: دلایل مخالفین تجدیدنظر 47
الف: حکومت سیستم دلایل معنوی 48
ب: عدم امکان از سر گرفتن محاکمه در مرحله پژوهش 49
ج: ناکارآمدی روش متداول در دادرسیهای پژوهشی 50
د: محل وقوع دادگاه تجدیدنظر 50
ر: کاهش(تزلزل) اعتبار احکام دادگاهها 51
ز: دلایل جدید در مرحله تجدیدنظر 51
س: تجدیدنظر موجبی برای بلاتکلیفی و ایجاد تسلسل 52
ش: تجدیدنظر موجبی برای سوء استفاده 53
فصل سوم: خصوصیات و آثار تجدیدنظر 56
مقدمه: 56
مبحث اول: خصوصیات تجدیدنظر 57
گفتار اول: تجدیدنظر و طرق عادی اعتراض 57
بند اول: تجدیدنظر و واخواهی 57
بند دوم: تجدیدنظر و پژوهش 60
گفتار دوم: تجدیدنظر و طرق فوقالعاده اعتراض 63
بند اول: تجدیدنظر و فرجام 63
بند دوم: تجدیدنظر و اعاده دادرسی 64
بند سوم: تجدیدنظر و شعبه تشخیص 69
بند چهارم: تجدیدنظر و اعتراض از طریق رئیس قوه قضاییه 76
مبحث دوم: آثار تجدیدنظر 78
گفتار اول: اثر تعلیقی تجدیدنظر 79
گفتار دوم: اثر انتقالی تجدیدنظر 81
بند اول: بر حسب موضوع مورد اعتراض 83
بند دوم: بر حسب عنوان تجدیدنظرخواه 86
الف: تجدیدنظرخواهی دادستان 86
ب: تجدیدنظرخواهی محکوم علیه 87
ج: تجدیدنظرخواهی مدعی خصوصی 90
گفتار سوم: ممنوعیت طرح ادعای جدید در مرحله تجدیدنظر 92
بخش دوم 95
تشکیلات، تشریفات، صلاحیت و نحوه رسیدگی مراجع تجدیدنظر 95
فصل اول: ساختار و صلاحیت مراجع تجدید نظر 96
مقدمه: 96
مبحث اول: ساختار مراجع تجدیدنظر 97
گفتار اول: مراجع تجدیدنظر شکلی 97
بند اول: دیوان عالی کشور 97
الف: قسمت شعب دیوان عالی کشور 99
ب: دادسرای دیوان عالی کشور 100
گفتار دوم: مراجع تجدیدنظر ماهوی 104
بند اول: دادگاه تجدیدنظر 104
بند دوم: دادگاه جزا 110
مبحث دوم: احکام قابل تجدیدنظر و موارد صلاحیت مراجع تجدیدنظر 114
گفتار اول: احکام قابل تجدیدنظر 114
بند اول: قطعیت و عدم قطعیت احکام 114
بند دوم: اصل تأثیر دعوی عمومی و خصوصی بر یکدیگر 120
گفتار دوم: موارد صلاحیت مراجع تجدیدنظر 121
بند اول: موارد صلاحیت مراجع تجدیدنظر شکلی 121
الف: موارد صلاحیت دیوان عالی کشور 122
ب: موارد صلاحیت دادگاه عالی عدالت 130
بند دوم: موارد صلاحیت مراجع تجدیدنظر ماهوی 132
الف: موارد صلاحیت دادگاه تجدیدنظر 133
ب: موارد صلاحیت دادگاه جزا 137
فصل دوم : شرایط و تشریفات تجدیدنظر 139
مقدمه: 139
مبحث اول: تنظیم و تقدیم درخواست تجدیدنظر 140
گفتار اول: تنظیم درخواست تجدیدنظر 140
بند اول: شرایط تنظیم درخواست 140
ب: دادگاه جزا 144
ج: دادگاه عالی عدالت 144
د: دیوان عالی 144
بند دوم: ضمانت اجرای عدم رعایت شرایط تنظیم درخواست: 151
الف: شرایطی که ضمانت اجرای آن رد فوری درخواست است 153
ب: شرایطی که ضمانت اجرای آن توقیف درخواست است 153
گفتار دوم: تقدیم درخواست 155
بند اول: تکالیف تجدیدنظرخواه 155
بند دوم: تکالیف مرجع تقدیم درخواست تجدیدنظر 158
الف: حالتی که دادخواست خارج از مهلت تقدیم شده باشد. 158
ب: حالتی که درخواست تجدیدنظر ناقص تقدیم شده باشد 158
ج: حالتی که درخواست تجدیدنظر در مهلت مقرر و کامل تقدیم شده باشد. 159
مبحث دوم: اشخاص ذیحق و مهلت تجدیدنظرخواهی 163
گفتار اول: اشخاص واجد حق تجدیدنظرخواهی 163
بند اول: محکوم علیه 163
بند دوم : دادستان 165
بند سوم: مدعی خصوصی 166
گفتار دوم: مهلت درخواست تجدیدنظر 169
فصل سوم: فرایند رسیدگی و تصمیمات مراجع تجدیدنظر 173
مقدمه: 173
مبحث اول: فرایند رسیدگی و تصمیمات مراجع تجدیدنظر ماهوی 174
گفتار اول: فرایند رسیدگی و تصمیمات دادگاه تجدیدنظر 174
بند اول: اعمال و تصمیمات دادگاه تجدیدنظر در موارد عدم امکان 175
الف: عودت پرونده به دادگاه بدوی 175
ب: صدور قرار عدم صلاحیت: 175
ج: صدور قرار رد درخواست: 176
د: صدور قرار رد دعوی تجدیدنظر 176
بند دوم : اعمال و تصمیمات دادگاه تجدیدنظر در موارد امکان رسیدگی 177
الف: نحوه رسیدگی دادگاه تجدیدنظر 177
1ـ اجرای ترتیبات مرحله بدوی 179
2- اجرای ترتیبات خاص 179
1-2 اخذ تامین مناسب 179
2-2 : ضرورت یا عدم ضرورت تشکیل جلسه و حضور تجدیدنظرخواه 181
3-2 : تسهیل حضور زندانی در دادگاه 182
4-2 : قرار تحقیق و معاینه محلی 183
5-2 : استماع ادله جدید 184
ب: تصمیمات دادگاه تجدیدنظر 186
1ـ تایید حکم بدوی 186
2ـ تایید حکم بدوی همراه با اصلاح آن 187
3ـ نقض رای بدوی 188
1-3 : صدور رای از دادگاه فاقد صلاحیت 188
2-3 : صدور رای برخلاف موازین شرعی یا قانونی 188
2-2 : قرار تجدید رسیدگی 191
گفتار دوم: فرایند رسیدگی و تصمیمات دادگاه جزا 194
بند اول: فرایند رسیدگی دادگاه جزا 194
بند دوم: تصمیمات دادگاه جزا 194
مبحث دوم فرایند رسیدگی و تصمیمات مراجع تجدیدنظر شکلی 196
گفتار اول: فرایند رسیدگی و تصمیمات دیوان عالی کشور 196
بند اول: فرایند رسیدگی و تصمیمات دیوان عالی در موارد عدم امکان رسیدگی 196
بند دوم: فرایند رسیدگی و تصمیمات دیوان عالی در موارد امکان رسیدگی 197
الف: فرایند رسیدگی دیوان عالی کشور 197
1ـ گزارش عضو ممیز 198
2ـ اعلام تخلف به دادگاه عالی انتظامی قضات 198
3ـ عدم دعوت اصحاب دعوی 198
4ـ اخذ نظر نماینده دادستان کل 199
5- ختم رسیدگی 199
ب: تصمیمات دیوان عالی کشور 200
1ـ تایید رای تجدیدنظرخواسته 200
2ـ نقض حکم تجدیدنظرخواسته 201
1ـ2 نقض بلاارجاع 201
2ـ نقض به لحاظ نقص تحقیقات 202
3ـ2ـ نقض حکم به علت عدم صلاحیت دادگاه بدوی 203
4-2 نقض و ارجاع 204
گفتار دوم: فرایند رسیدگی و تصمیمات دادگاه عالی عدالت 206
بند اول: فرایند رسیدگی دادگاه عالی عدالت 206
بند دوم: تصمیمات دادگاه عالی عدالت 206
نتیجهگیری و پیشنهادات: 208
واژهنامه 219
منابع و مآخذ: 223
1) منابع فارسی 223
الف) کتب 223
ب) مقالات 225
ج) پایاننامهها 226
2) منابع انگلیسی 227